STEFAN ŻEROMSKI (1864-1925)

        Stefan Żeromski urodził się 14 października 1864 roku w Strawczynie koło Kielc, w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Był synem Wincentego Żeromskiego i Franciszki Józefy z Kartelów. W 1871 roku rodzina Żeromskich osiadłą we wsi Ciekoty, które na zawsze pozostaną bliskie sercu Stefana Żeromskiego. W 1873 roku rozpoczął naukę w wiejskiej, elementarnej szkole w Psarach, by zdobytą tam wiedzę wykorzystać podczas egzaminów  wstępnych w 1874, do kieleckiego  Męskiego  Gimnazjum  Rządowego. W trakcie nauki  traci rodziców.  Najpierw umiera mu matka     w 1879 roku, zaś 4 lata później ojciec. Po śmierci rodziców Żeromski utrzymuje się głównie korepetycji. Z czasów gimnazjalnych pochodzą jego pierwsze próby literackie - wiersze, dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Nad początkami twórczości młodego pisarza czuwał jego ulubiony nauczyciel, polonista - Antoni Gustaw Bem.  Literat zadebiutował  w roku 1882,  publikując 08.07.1882 – na łamach  „Tygodnika Miód i Powieść” (nr 27) ukazuje się tłumaczenie wiersza pt. Pragnienia Michała Lermontowa. Rok 1882 to także czas, kiedy Stefan Żeromski zaczyna pisać Dzienniki prowadzone systematycznie, aż do 1891 roku.

               Trudności finansowe i kłopoty zdrowotne sprawiły, iż Żeromski nie uzyskał matury i jesienią 1886 roku wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do Szkoły Weterynaryjnej. Były to jedyne studia, które mógł podjęć pisarz, bez zdanego egzaminu dojrzałości. Tu Żeromski swój czas oprócz nauce poświęca na spotkania młodzieży w kołach regionalnych oraz tajnym Związku Młodzieży Polskiej. Głównym celem nielegalnego ugrupowania było odbudowanie niepodległego i demokratycznego państwa polskiego w granicach sprzed rozbiorów. Udział w konspiracyjnych kołach  wykształciły w świadomości młodego, wówczas Żeromskiego, założenia ideologii polityczno - społecznej. Celem nadrzędnym miała być wolna, niepodległa Polska, a w niej biedny lud, który  poprzez pracę u podstaw zostanie wykształcony na świadomego, zaradnego polskiego obywatela.  Podczas  pobytu w stolicy  Żeromski  nawiązał  współpracę z  dwoma  czasopismami: „Głosem” oraz  „Tygodnikiem Powszechnym”, na łamach, których publikował swoje pierwsze utwory m.in. Ach, gdybym dożył tej pociechy. Stefan Żeromski swoje pierwsze publikował pod pseudonimami: Iksmoreż Józef Katerla, Maurycy Zych, Stefan Omżerski. W czasie pobytu w Warszawie, Żeromski cały czas udzielał korepetycji. Było to jego jedyne źródło utrzymania. Z powodu znikomego zarobku, pisarz dość szybko musiał porzucić studia, opuścić Warszawę i powrócić do dawnej pracy guwernera w szlacheckich dworach sandomiersko - kieleckich, podlaskich, lubelskich, łysowskich, jak również i nałęczowskich. To tu, podczas podbytu na kondycji u państwa Górskich, w 1890 roku poznał Stefan Żeromski swoją przyszłą żonę Oktawię z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, której ojczym dr Konrad Chmielewski był dyrektorem nałęczowskich zakładów leczniczych. W 1892 roku Stefan Żeromski za namową swojej  żony Oktawii postanowił opuścić Polskę i wyjechał do  Szwajcarii. Tam  podjął pracę  zastępcy  bibliotekarza w Muzeum Polskim w Raperswilu. Czteroletnia praca w tejże instytucji pozwoliła dogłębnie poznać pisarzowi nieomal całą spuściznę ideową Wielkiej Emigracji. Pobyt w Rapperswilu pozwolił nawiązać nowe znajomości i kontakty. Zetknął się tam z pisarzami oraz działaczami politycznymi i społecznymi, m.in. Gabrielem Narutowiczem, Julianem Marchlewskim, Edwardem Abramowiczem. Latem 1896 roku Żeromski opuszcza Szwajcarię i powraca do Nałęczowa.  W 1897 otrzymuje  posadę w  Bibliotece  Ordynacji  Zamoyskich i przenosi się z rodziną do Warszawy, gdzie przebywa do 1903 roku. W tym czasie Żeromscy biorą czynny udział w życiu politycznym stolicy. Bywają na zebraniach radykalnej inteligencji, w których uczestniczy również m.in. Gustaw Daniłowski, Ludwik Krzywicki, Ignacy Matuszewski.

           Z powodu problemów ze zdrowiem(chorował na gruźlicę) pisarz często wyjeżdżał do Zakopanego, zaś w 1902 roku odbył lecznicza podróż do Włoch. Rok 1904 to przełomowy moment w życiu ciągle borykającego się z problemami finansowymi pisarza. Wtedy to ukazują się Popioły­, powieść historyczna. Dzięki jej wydaniu sytuacja materialna Żeromskiego poprawiła się i wpłynęła na zmianę miejsca zamieszkania pisarza. Od tego czasu, na rok, autor Ludzi bezdomnych zamieszkał w Zakopanem, gdzie działał w organizacjach demokratycznych, był współtwórcą Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło” oraz inicjatorem założenia Uniwersytetu Ludowego, W 1905 roku Żeromski wraz z żoną i synem Adamem (ur. w 1899 roku) powrócił do Nałęczowa,  gdzie za  pozostałą część  pieniędzy otrzymanych  za wydanie Popiołów  zaczął budowę „Chaty” - domu, w którym mieszkał i tworzył. Po roku 1909 Żeromski był zaangażowany w organizację Towarzystwa Pisarzy Polskich, uczestniczył w inicjatywie sprowadzenia zwłok Juliusza Słowackiego do kraju. W latach 1909-1912 roku pisarz przebywał wraz z synem i żoną Oktawią w Paryżu. Tu też spotkał Annę Zawadzka, kobietę, z którą od 1913 roku związał się na stałe. W tym też roku, we Florencji na świat przyszła córka Stefana Żeromskiego - Monika. Okres pierwszej wojny światowej to czas, kiedy pisarz bardzo mocno zaangażowany jest w sprawy kraju; pełnił m.in. funkcję oficera w krakowskim departamencie wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, zastępcy sekretarza w Naczelnym Komitecie Zakopiańskim. W roku 1918 spotkało pisarza niezwykle bolesne doświadczenie, a mianowicie śmierć syna. W tym samym roku literat został wybrany  przewodniczącym  Rady  Narodowej  Rzeczypospolitej  Zakopiańskiej.  W 1919 roku  wraz z nową  rodziną zamieszkał w Warszawie, gdzie w 1920 roku został wybrany na pierwszego prezesa Zawodowego Związku Literatów Polskich.  Przebywał po raz pierwszy nad odzyskanym przez Polskę morzem, w Orłowie. W maju udał się ma Powiśle i Warmię, by wraz z Janem Kasprowiczem i władysławem Kozickim wziąć udział w akcji przedplebiscytowej. Przewodniczył Towarzystwu Przyjaciół Pomorza. Lata 20. w życiu Zeromskiego to okres starań o przyznanie literackiej Nagrody Nobla. Jednak opublikowanie w 1922 roku Wiatru od morza, sprawiło, iż otrzymał ją Władysław Stanisław Reymont. Ostatnie miesiące życia spędził w mieszkaniu na Zamku Królewskim. Tuż przed śmiercią, w 1925 roku z inicjatywy  Stefana Żeromskiego powstaje polski oddział Pen - Clubu, którego pisarz zostaje prezesem. Żeromski umiera 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko - reformowanym. Pożegnalne utwory poświęcili mu m.in. Władysław Broniewski, Mieczysław Jastrun, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska - Jasnorzwska, Antoni Słonimski, Julian Tuwim, Leopold Staff.